„Historia na kaflach spisana”

16 września 2025 roku w naszej bibliotece odbyło się uroczyste spotkanie podsumowujące autorski projekt „Historia na kaflach spisana” oraz wernisaż prac wykonanych przez jego uczestników. Projekt, realizowany od 10 stycznia do 30 września 2025 r. dzięki dofinansowaniu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce w wysokości 10 900 zł, był wyjątkową okazją do przywołania pamięci o dawnych mieszkańcach Siemiatycz wyznania mojżeszowego i utrwalenia lokalnego dziedzictwa w nowatorskiej formie artystycznej.

Uroczystość swoją obecnością uświetnili: Burmistrz Miasta Siemiatycze Henryk Tomasz Czmut, wiceprezes Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów dr Małgorzata Frąckiewicz, Redaktor Naczelny „Kuriera Podlaskiego – Głosu Siemiatycz” Jerzy Nowicki, Dyrektor Siemiatyckiego Ośrodka Kultury Jolanta Sidorowicz, Dyrektor Przedszkola Nr 5 Małgorzata Śnieżko, Dyrektor Przedszkola Nr 3 Elwira Borucka, Radna Miasta Siemiatycze Grażyna Szczurowska, właściciel siemiatyckiej kaflarni i niegdysiejszy Burmistrz Miasta Siemiatycze Stanisław Fleks.
Przypominamy, że cele i działania projektu „Historia na kaflach spisana” powstały z potrzeby zebrania i ocalenia od zapomnienia wspomnień, dokumentów i obrazów związanych z wielowiekową obecnością społeczności żydowskiej w Siemiatyczach. Przez dziewięć miesięcy prowadziliśmy szereg działań edukacyjnych, artystycznych i dokumentacyjnych.
Ogłosiliśmy i promowaliśmy projekt zaczynając od poinformowania mieszkańców o realizacji przedsięwzięcia, publikacji materiałów informacyjnych w lokalnych mediach, na stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych biblioteki. Każdy etap był relacjonowany na bieżąco.
Zaprosiliśmy mieszkańców – zwłaszcza starsze pokolenie – do dzielenia się fotografiami, dokumentami i pamiątkami, w których obecne są nazwiska Żydów siemiatyckich.
Warsztaty fotograficzne na kaflach stanowiły integracyjną część naszych działań. Pod okiem fotografa Dariusza Myhana – absolwenta warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych – młodzież starsza i dorośli uczyli się tworzyć fotografie analogowe przenoszone na ceramiczne kafle. Tematem zdjęć były dziś istniejące budynki – świadkowie dawnej gminy żydowskiej: szkoła talmudyczna, synagoga, brama cmentarna czy kamieniczka przy rynku. Powstałe prace stały się główną częścią wernisażu.
Szczególne podziękowania należą się grupie fotograficznej pod kierunkiem Dariusza Myhana, w której pracowali: Anetta Bondaruk, Elina Szulc, Alina Jurczuk, Katarzyna Borowik, Bartosz Kalinowski, Ewa Grykowska, Jolanta Grzymkowska, Małgorzata Mioduszewska-Scaduto, Sonia Korol, Izabela Romanowska, Gabriela Daniel-Urbańska. Uczestnicy przygotowali fotografie na kaflach z użyciem emulsji światłoczułej.
Kafle, na których wykonano zdjęcia łączące pozostałości kultury materialnej w przestrzeni współczesnego miasta, pochodziły z kaflarni Stanisława Fleksa, co dodatkowo podkreśliło lokalny wymiar przedsięwzięcia.
Uzupełnienie działań projektowych stanowił koncert muzyki żydowskiej, który przygotował Artur Leszczyński, zaś wykonał go z muzykami Jerzym Nowickim i Piotrem Przydworskim.
Poczęstunek przygotowały panie z Koła Gospodyń Wiejskich w Grodzisku, które z wielkim zaangażowaniem odtworzyły wybrane receptury tradycyjnych potraw żydowskich. Dzięki nim uczestnicy mogli spróbować smaków przybliżających codzienność dawnych mieszkańców miasta i poczuć atmosferę spotkań sprzed lat m.in. słynnego czulentu czy słonej chałki.
Wydarzenie pozwoliło dosłownie i w przenośni dotknąć historii wszystkimi zmysłami.
Projekt był prowadzony we współpracy z lokalnymi i regionalnymi mediami: Nowym Kurierem, Radiem Białystok, TV Białystok oraz stronami internetowymi Urzędu Miasta
i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Ks. Anny Jabłonowskiej w Siemiatyczach. Partnerem działań było Liceum Ogólnokształcące im. KEN w Siemiatyczach, które wspierało promocję projektu wśród uczniów i nauczycieli. Relacje z wydarzeń – artykuły, zdjęcia i filmy – można znaleźć na stronie biblioteki i w jej mediach społecznościowych.
Rezultaty i efekty
- Warsztaty fotograficzne – 8 spotkań, podczas których uczestnicy poznali technikę przenoszenia fotografii na kafle. Tajników fotografii analogowej oraz pracy z emulsją światłoczułą uczył zainteresowanych Dariusz Myhan.
- Wystawy i ekspozycje – 2 wystawy upamiętniające dawnych żydowskich mieszkańców Siemiatycz.
- Spotkania z mieszkańcami – wykład dr Małgorzaty Frąckiewicz, wiceprezes Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów, badaczki kultury Żydów ziemi łomżyńskiej, spotkanie z bibliotekarką, autorką powieści „Smak czulentu” - Ewą Krychniak przybliżyły zwyczaje i codzienność przedwojennych Siemiatycz.
- Koncert muzyki żydowskiej – Artur Leszczyński, Jerzy Nowicki i Piotr Przydworski zaprezentowali pieśni w języku jidysz i polskim.
- Smaki kuchni żydowskiej – dzięki paniom z Koła Gospodyń w Grodzisku, pracującym pod kierownictwem Jolanty Moczulskiej (Joanna Korol, Beata Porzezińska, Monika Jarmuchowicz, Aneta Czmut, Izabela Wakulińska, Renata Piotrowska), uczestnicy finałowego spotkania mogli skosztować tradycyjnych potraw i poznać wybrane obyczaje kulinarne. Na stołach pojawiły się m.in. czulent, lekach, hamantasze oraz słona chałka – dania, które przybliżyły bogactwo smaków i aromatów dawnej kuchni żydowskiej.
Poszczególne wydarzenia projektu były dokumentowane poprzez zdjęcia i rejestrację filmową. Powstał materiał filmowy dokumentujący przebieg całego projektu i poszczególne jego etapy.
Około 250 osób w różnym wieku uczestniczyło w działaniach i wydarzeniach. Wśród efektów niemierzalnych, a równie ważnych, warto wymienić:
- uświadomienie mieszkańcom zmian, jakie zaszły po wojnie w związku z nieobecnością Żydów w mieście;
- wydobycie z pamięci i przywołanie bogactwa dawnych zwyczajów, które były częścią codzienności;
- utrwalenie śladów społeczności żydowskiej poprzez fotografie na kaflach, zeskanowane dokumenty i fotografie, które pozostaną w zbiorach biblioteki i będą prezentowane również w ramach „wędrującej ekspozycji” w innych instytucjach kultury.
Projekt „Historia na kaflach spisana” pokazał, że pamięć o lokalnym dziedzictwie można pielęgnować w nowoczesny i angażujący sposób. Dzięki wspólnym wysiłkom mieszkańców, partnerów i specjalistów udało się stworzyć trwały zapis przeszłości – zarówno w formie cyfrowej, jak i artystycznej. Dzisiejsze spotkanie i wernisaż były okazją do podziękowania wszystkim, którzy zaangażowali się w przedsięwzięcie, oraz do refleksji nad tym, jak bogata i różnorodna jest historia naszego miasta.